CAPACITEIT ELEKTRICITEITSNETWERK GROOTSTE BOTTLENECK VOOR DUURZAAMHEIDSAMBITIES?

8 februari 2019

“Zeker drie jaar uitstel voor Zonnepark Trekgatenweg”. Zomaar een krantenkop in januari 2019. Maar waarom gaat dit zonnepark voorlopig niet door? Financieel niet haalbaar? Bezwaren vanuit de omgeving? Politiek? Nee, dit zonnepark is voorlopig van de baan omdat de capaciteit van het elektriciteitsnet onvoldoende is om de geproduceerde energie te kunnen transporteren. En dit project is niet de enige….

Wat is het probleem?

Dit project speelt zich af rond het Drentse Hoogeveen. De netbeheerder heeft voor 500 MW aanvragen voor zonneparken, terwijl Hoogeveen zelf maar 50 MW aan energie verbruikt. Dat betekent dat de netbeheerder de geproduceerde energie moet transporteren naar het hoogspanningsnet. Daarvoor moet een nieuwe kabel aangelegd worden naar het hoogspanningsstation, omdat het bestaande elektriciteitsnet niet voldoende capaciteit heeft om deze hoeveelheid elektriciteit te transporteren.

Dit project staat niet op zichzelf. Steeds meer initiatiefnemers van duurzame energieprojecten krijgen ‘nee’ te horen van de netbeheerder. Het regionale elektriciteitsnet kan de capaciteit niet aan, en daarom moet de capaciteit uitgebreid worden of moet een nieuwe kabel naar het hoogspanningsnet gelegd worden. Mede door de tracéprocedures duurt dit vaak vele jaren. Steeds meer duurzame energieprojecten lopen hierdoor veel vertraging op of gaan zelfs helemaal niet meer door.

Waarom heeft het elektriciteitsnet niet voldoende capaciteit voor duurzame energie?

Er is een aantal redenen waarom de toename van duurzame energie zorgt voor capaciteitsproblemen in met name de regionale elektriciteitsnetten: de toename van grootschalige opwek van duurzame energie, de toename van het totale elektriciteitsverbruik in Nederland door de energietransitie, het gebrek aan regie door de rijksoverheid en de gekozen locaties voor bijvoorbeeld zonneparken.

Mede dankzij de SDE-subsidie stijgt het aantal zonneparken veel sterker dan verwacht. In 2018 werden meer zonneparken voorbereid of aangelegd dan ooit tevoren. En de verwachting is dat deze trend zich in de komende jaren door zal zetten. Ook windenergie neemt sterk toe, met name door grootschalige windparken op zee. Deze grote windparken worden rechtstreeks aangesloten op het hoogspanningsnet. Zij leggen daarmee dus geen beslag op de capaciteit van regionale elektriciteitsnetten, maar wel op de capaciteit van het hoogspanningsnet van TenneT.

Door van het aardgas af te stappen, gaan we steeds meer elektriciteit verbruiken. Globaal kan men stellen dat het energieverbruik van een huishouden dat overstapt van aardgas op een all-electic oplossing ongeveer zal verdubbelen (eventuele eigen opwek laat ik hier gemakshalve buiten beschouwing). Dat betekent dat de totale elektriciteitsbehoefte in Nederland in de komende decennia sterk zal stijgen door de energietransitie.

Netbeheerders verwijten de rijksoverheid een gebrek aan regie. Netbeheerder Enexis zegt hierover in een interview met de Hoogeveensche Courant: “Bij windenergie is gewerkt met een landelijke structuurvisie met taakstellingen per provincie, maar zonne-energie is op het bordje van gemeentes terechtgekomen en mist een dergelijke visie.” De netbeheerders hebben daardoor geen goede voorbereidingen kunnen treffen.

Ook de gekozen locatie voor bijvoorbeeld een zonnepark is vaak de oorzaak van het probleem. Grootschalige zonneparken worden meestal aangelegd in gebieden waar veel ruimte is en waar de grondprijzen laag zijn, buiten het stedelijk gebied. Meestal betekent dit dat er nog geen elektriciteitskabel ligt naar deze locatie, of dat de bestaande elektriciteitskabel niet afgestemd is op een dergelijk energietransport.

Hoogspanningsnet

In diverse regio’s zit ook het hoogspanningsnet van netbeheerder Tennet bijna aan de grens van zijn capaciteit. TenneT moet dus de capaciteit van het hoogspanningsnet vergroten. Dit is een proces dat wel tien jaar kan duren. TenneT wil in de komende jaren de capaciteit van vijf tracés vergroten om aan de benodigde transportcapaciteit voor duurzame energie te kunnen voldoen. In 2019 wordt gestart met het tracé Lelystad-Ens en in 2020 volgt het tracé Lelystad-Diemen. In de daarop volgende jaren zal ook de capaciteit van de tracés Krimpen-Geertruidenberg, Zwolle-Ens en Eindhoven-Maasbracht uitgebreid worden. In alle gevallen gaat het om het uitbreiden van de capaciteit van bestaande lijnen. Er komen vooralsnog geen nieuw lijnen bij. Maar gezien de huidige ontwikkelingen kan die situatie over een aantal jaren heel anders zijn.

Gevolgen voor duurzame energie en energietransitie

Projecten voor opwekking van duurzame energie lopen veel vertraging op of zijn soms zelfs helemaal van de baan omdat het elektriciteitsnetwerk het aanbod niet aankan. Als we niet snel iets aan dit probleem doen, dan lopen we kans dat de capaciteit van het elektriciteitsnet in de komende jaren de grootste bottleneck wordt voor onze duurzame energie-ambities. Dit geldt niet alleen voor de landelijke duurzame energie-doelstellingen, maar ook voor de ambities van de gemeenten. Voor veel gemeenten zijn de grootschalige energieopwekkingsprojecten zoals zonneparken immers een belangrijke voorwaarde om over enkele decennia klimaatneutraal te kunnen zijn.

Wat kunt u als gemeente doen?

Ik heb vier oorzaken genoemd waardoor problemen ontstaan met de capaciteit van het elektriciteitsnetwerk. Op de eerste drie oorzaken – snelle toename van opwek van duurzame energie, toename van het elektriciteitsverbruik in Nederland en gebrek aan regie van de rijksoverheid – heeft u als gemeente geen invloed. Waar u wel invloed op hebt is de keuze van de locaties en de afstemming met de netbeheerders.

Vaak worden de netbeheerders niet of onvoldoende betrokken bij de keuze van de locaties en bij de voorbereidingen voor zonneparken. Pas als de voorbereiding bijna gereed is wordt een aansluiting aangevraagd bij de netbeheerder. Als dan blijkt dat de aansluiting niet mogelijk is vanwege onvoldoende netcapaciteit, dan loopt het project vele jaren vertraging op.

Betrek als gemeente de netbeheerder(s) in uw gemeente vroegtijdig bij het opstellen van beleid voor locaties voor opwek van duurzame energie. De netbeheerder kan aangeven welke locaties binnen het huidige elektriciteitsnet mogelijk zijn, welke opwekcapaciteit daar mogelijk is, waar een nieuwe kabel gelegd zal moeten worden, waar knelpunten zitten, etc. Hun informatie kan u helpen om beter afgewogen keuzes te maken ten aanzien van de locaties voor duurzame energie

Ook is het van belang om de netbeheerder vroegtijdig te betrekken bij concrete projecten. Wanneer een initiatiefnemer zich bij u meldt, adviseer hem dan om de plannen vroegtijdig af te stemmen met de regionale netbeheerder en TenneT. Er kan dan direct een beoordeling plaats vinden of de plannen passen binnen de huidige netcapaciteit. Als blijkt dat een nieuw tracé aangelegd moet worden, dan kan de voorbereiding hiervoor direct meelopen in de overige voorbereidingsprocedures zodat het project geen vertraging op hoeft te lopen. En wijs de initiatiefnemer erop dat het raadzaam is om op tijd een aansluitcontract af te sluiten met de netbeheerder, zodat de benodigde capaciteit voor hem gereserveerd is. Want bij de netbeheerder geldt: “Wie eerst komt, eerst maalt…”

Conclusie

De capaciteit van ons elektriciteitsnetwerk – zowel op regionaal niveau als het hoogspanningsnet – dreigt in de komende jaren een bottleneck te worden voor onze duurzame energie-ambities. Uitbreiding van de capaciteit is een proces dat vele jaren vergt. Het is daarom van belang om netbeheerders vroegtijdig te betrekken bij het opstellen van beleid en bij de voorbereiding van duurzame energieprojecten, zodat projecten zo weinig mogelijk vertraging oplopen. Want zonder spoedige uitbreiding van ons elektriciteitsnet zouden de gemeentelijke en landelijke duurzame energie-ambities wel eens onhaalbaar kunnen blijken te zijn.

Anita Hazenberg-Folkersma
www.powered-by-nature.nl